وه، چه زَری!

وجود همین کلمه روی گورهای باستانی شمیران، از دلایل نامگذاری این نقطه از منطقه یک به نام چیذر است؛ محله‌ای مثلثی‌شکل که در میان خیابان‌های شهید لواسانی، صدر، بلوار قیطریه، کامرانیه، خیابان براتی و لاله جا خوش کرده است. نامگذاری این محله به نام چیذر بهانه دیگری هم دارد که به قصه زمین‌های کشاورزی و گندم‌های طلایی رنگش برمی‌گردد. چیذر، با وجود خانه‌های قد کشیده و ساختمان‌های بلندمرتبه‌اش، هنوز بافت قدیمی خود را هم حفظ کرده و بخشی از هویت و تاریخچه منطقه یک را به دوش می‌کشد. از آستان امامزادگان گرفته تا تکیه قدیمی چیذر و خانه‌هایی با سقف شیروانی که معماری اواخر دوره قاجار را به رخ می‌کشند.

• قنات‌ها و خاک حاصلخیز چیذر

خاک حاصلخیز و زمین‌های کشاورزی چیذر، از قدیم شهره عام و خاص بود. گندم و جو، مهم‌ترین محصول این تپه جا خوش کرده در شمیران بود که در فصل برداشت، چشم هر بیننده‌ای را به درخشش دانه‌های طلایی‌اش خیره می‌کرد. «چو زر» عبارتی آشنا برای کشاورزان این منطقه بود که رهگذران با دیدن گندم‌های طلایی به زبان می‌آوردند و کم‌کم نام این محله هم از آن عاریه گرفته شد. «حمید درویش» کاسب محله چیذر می‌گوید: «اگر می‌خواستی از تجریش تا چیذر بروی، باید از زمین‌های گندمزار و رعیتی می‌گذشتی. اطراف این محله و دیگر محله‌های شمیران پر از باغ و زمین کشاورزی بود. » وجود دو رسته قنات در این محله و حاصلخیز بودن خاک تپه چیذر، از مهم‌ترین دلایل قدمت سکونت مردم در این محله است. تاریخ‌نگاران عمر سکونت در این محدوده را به دوره پیش از اسلام نسبت می‌دهد و در کتاب قدیمی نام این محله به نام «چو زر» آورده شده. کشاورزی و دامداری و باغداری شغل اصلی اهالی محله چیذر در گذشته بوده که تا دوره پهلوی ادامه داشته است. شهید اندرزگو از اهالی محله چیذر بود که بعد از شهادت، پیکرش در گلزار شهدای همین محله به خاک سپرده شد.

• روستای لوهای زیرزمینی

 چیذر به راه‌های زیرزمینی‌اش شهرت داشت که به آن «لو» می‌گفتند؛ کلمه‌ای که در زبان آذری به محل سکونت اطلاق می‌شود. «محمدعلی فتح‌الله‌زاده» از اهالی قدیمی چیذر درباره لوهای مشهور چیذر می‌گوید: «در چیذر ۳ لو ساخته شده بود. یکی از آنها در زیر زیارتگاه امامزاده علی اکبر(ع) وجود داشت که ابتدای آن از زیر خانه ما در کوچه حقیقت شروع و به امامزاده علی اکبر(ع) ختم می‌شد. ارتفاع این لوها به شکلی بود که یک آدم به راحتی می‌توانست داخل آن شود، اما چون هوا به اندازه کافی نبود ماندن در آن تا اندازه‌ای سخت بود. لو مانند یک راه مخفی بود که از بیرون معلوم و مشخص نبود. یکبار پدرم مرا داخل آن برد، اما چون تاریک بود و هوا جریان نداشت، نتوانستیم تا پایان آن ادامه دهیم.

بافت این لوها نیز به شکلی بود که کاملاً مشخص بود این غارها ساخته دست انسان است و بنابر دلیل عقلی و منطقی آنها ساخته شده‌اند. یکی دیگر از لوها نیز در کوچه شهید چیذری قرار داشت که گنبدی شکل بود اما عمق زیادی نداشت. ارتفاع این لو، تقریباً به ۱۵‌متر می‌رسید. امروزه چون پی ساختمان‌ها بزرگ است، لوها، از بین رفته‌اند و آثاری از آنها به جا نمانده است. در این لو، که در کوچه شهید چیذری وجود داشت، گاو و گوسفند نگهداری می‌شد و محلی برای نگهداری احشام به شمار می‌آمد. یکی دیگر از لوها، در بالای مسجد قائم(عج) به طرف میدان قرار داشت. در این قسمت از محله چیذر، کشاورزان زندگی می‌کردند و بعضی از آنها در این لوها ساکن بودند و بعضی نیز در اطرافش.

جد من هم یکی از همین دامداران بود که دامش را در این لوها نگهداری می‌کرد. لو، در زبان آذری به محل سکونت هم گفته می‌شود. به گفته اهالی قدیمی چیذر، مهم‌ترین دلیل ساخت این لوها امنیت بیشتر و جلوگیری از حملات بوده و شاید هم پناهگاهی برای در امان ماندن از گرما و سرما به شمار می‌آمده است. » حالا چیزی از این لوها در محله چیذر باقی نمانده است و ساختمان‌های جدید جای بافت قدیمی این روستای حومه تهران را می‌گیرند؛ محله‌ای که بعد از انقلاب گسترش بیشتری پیدا کرد و کم‌کم فاصله خالی میان آن و تهرانِ در حال گسترش از زندگی شهروندان تهرانی پر شد.

• گلزاری که تهرانی‌ها را به چیذر می‌کشاند

اهالی قدیمی چیذر، ضریح چوبی امامزاده علی اکبر(ع) را به خوبی به یاد دارند که محلی برای زیارت و عبادت مهمانان دور و نزدیک چیذر بود. نیم قرن پیش، بیش از هرکسی دیگر اهالی چیذر بودند که به آستان این امامزاده سر می‌زدند و پاتوقی مذهبی برای خود داشتند. این امامزاده در گورستان قدیمی چیذر قرار داشت و بعد از وقوع جنگ، شهدای چیذری که به محله خود برمی‌گشتند در محوطه همین امامزاده آرام می‌گرفتند. این شد که گلزار شهدای چیذر شکل گرفت و بیش از ۵۶۰ شهید در این گلزار به خاک سپرده شدند. موزه گلزار شهدا، یادگاری‌های جوانان شهید این محله را در خود جا داده است و از چفیه گرفته تا دفترچه خاطرات و پوتین و سربند و پلاک سربازان دفاع مقدس، در این موزه به چشم می‌خورد. طاق گنبدی امامزاده، آینه‌کاری‌های آستان امامزاده علی اکبر(ع) و امامزاده اسماعیل(ع) زیبایی‌های این نقطه از چیذر را دوچندان کرده است. آستان امامزاده اسماعیل(ع) هم از دیگر داشته‌های این محله است که پای دیگر اهالی تهران به بهانه زیارت بقعه‌اش به چیذر باز می‌شود.  

شعاع‌السلطنه، مستشارالدوله، ظهیرالاسلام، مجدالدوله نام‌هایی هستند که در تاریخچه محله چیذر، نامشان به چشم می‌خورد و باغ و عمارت‌های قجری از آنها در محله باقی مانده است. چیذر در دوره قاجار ییلاقی نزدیک به تهران بود که اغلب درباریان در آن باغ و عمارتی داشتند و روزهای گرم تابستان را در آن می‌گذراندند. چنارهای کهنسال باقی مانده در کوچه و خیابان‌های این محله، یادگارهای باقی مانده از این باغ‌های قجری در چیذر است. تکیه چیذر در کنار آستان امامزادگان چیذر و مسجد این محله، محلی برای برگزاری مراسم مذهبی و مناسباتی بود که اهالی چیذر آن را دنبال می‌کردند. چیذر محله حمام‌های قدیمی است و ۷ حمام عمومی از دوره قاجار در این محله وجود دارند. زورخانه آیت‌الله ‌طالقانی که در سال ۱۳۵۹ در چیذر ساخته شده، هنوز هم فعال است و کمتر کسی از اهالی قدیمی محله هست که پا به این زورخانه نگذاشته باشد و در کنار ورزش باستانی، در گلریزان‌ها و مراسم سنتی این زورخانه شرکت نکرده باشد.